Từ muôn đời nay, ai cũng biết lá ngón là một thứ cực độc. Ấy thế nhưng ở Mường So (Lai Châu), người ta trồng lá ngón ngay trong vườn nhà để dùng như một món khoái khẩu, thậm chí là món đặc sản xào tỏi không thể thiếu trên mâm cỗ ngày Tết.
Nếu có may mắn được tham gia phiên chợ vùng cao, du khách có thể dễ dàng bắt gặp lá ngón được bày bán như rau ở những khu chợ dưới miền xuôi. Nói đến lá ngón, không ít người rùng mình bởi sự độc hại của nó, bởi chỉ cần ăn 3 lá cũng đủ để chất độc ngấm vào cơ thể mà tử vong sau vài phút. Nhưng với người Thái trắng ở xã Mường So, món lá ngón xào tỏi lại được coi là “tuyệt ẩm”.
Theo lời những người già ở đây, cây lá ngón không độc đã được phát hiện từ rất lâu. Loại lá này nấu lên rất ngon, có mùi thơm đặc biệt nên nhà này truyền tai nhà khác kéo nhau vào rừng hái lá ngón. Về sau, người dân lấy thân cây lá ngón về trồng tại vườn để ăn dần và đãi khách phương xa như một thứ đặc sản không “đụng hàng” với bất cứ nơi đâu.
Cây lá ngón không độc gắn liền với câu chuyện tình của một đôi trai gái người Thái trắng trong bản. Họ yêu nhau từ những buổi đi phát cỏ trên nương. Nhưng tiếc thay, tình cảm ấy không được bố mẹ cô gái chấp thuận và chỉ trích chàng trai nghèo mồ côi thậm tệ.
Quá bế tắc, hai con người đáng thương quyết định tìm đến lá ngón để được thề nguyện sống chết bên nhau. Họ nắm lấy tay nhau rồi cùng cho nắm lá ngón hái được ở quả đồi bên kia bản Mường So vào miệng. Nhưng kỳ lạ thay, khi nhai thứ lá ấy, họ không cảm nhận được bất cứ biểu hiện gì của cái chết, chỉ có một mùi vị rất lạ, thoang thoảng ngái và chan chát nơi cổ họng.
Kể từ đó, dân bản ở Mường So bắt đầu biết đến loại lá ngón lạ ăn mà không chết, ngược lại rất ngon. Còn câu chuyện về đôi trai gái thì được người nọ truyền tai người kia rồi biến thể thành những cái kết rất khác nhau.
Khi đem 2 loại lá ngón ra so sánh, dân làng thấy cây lá ngón ăn được cũng có thân leo giống như cây lá ngón độc, nhưng lá của nó tròn và ngắn hơn, bản lá to như bàn tay. Thêm nữa, cây lá ngón độc thường nở hoa trong khoảng thời gian từ tháng 6 tới tháng 10, còn cây lá ngón ăn được lại nở hoa vào dịp gần Tết Nguyên đán.
Người Thái trắng ở Mường So dùng lá và hoa của cây này để luộc, nấu canh hoặc làm các món xào thay rau rừng. Món ăn này dần trở nên phổ biến và quen thuộc trong những bữa cơm của dân bản. Đặc biệt, mâm cỗ ngày Tết của họ nếu không có món lá ngón thì coi như không đầy đủ, trọn vẹn.
Thực khách lần đầu ngồi trước đĩa lá ngón không tránh khỏi cảm giác rờn rợn, chần chừ không muốn gắp. Nhưng khi đã được làm ấm người bởi những chén rượu ngô cay nồng, miếng lá ngón xào lại trở thành thứ đưa đẩy khiến mâm cơm có sức hấp dẫn lạ kỳ.
Thật khó có thể diễn tả vị ngon của nó. Lá ngón xào có mùi vị ngọt bùi như rau rừng nhưng lại thơm, ngọt hơn. Nếu dùng lá ngón để gói thịt chua thì rất hợp và dậy mùi. Giá một bó lá ngón là 4.000 đồng, nấu canh được hai bữa, xào thì đầy một đĩa to.
Người dân cứ hái lá ngón đem ra chợ bán bao nhiêu là hết bấy nhiêu. Nhiều hôm, còn có người đến tận nhà hỏi mua bằng được. Người Thái ở Mường So bảo nhau rằng, lá ngón không độc còn có công dụng chữa bệnh gan nhiễm mỡ và cả ung thư gan.
Trong lễ hội Kin Lẩu Khẩu Mẩu (lễ hội ẩm thực) của người Thái Mường So ngày xuân thì chắc chắn phải có lá ngón. Đây là dịp để người dân tạ ơn thần linh, ông bà, tổ tiên đã ban phúc cho một vụ mùa bội thu.
Không chỉ nổi tiếng với món lá ngón ăn được, Mường So còn nức danh là miền gái đẹp. Không ít khách phương xa đến đây đã không thể cầm lòng được với vẻ đẹp của những bông hoa rừng hoang sơ toát ra từ các thiếu nữ Thái ở vùng này.
Theo Dantri
