Tổ chức Sinh vật Thế giới từng đề cập đến nhiều con vật kỳ lạ, mà hiểu biết của con người về chúng còn khá sơ sài. Đáng lưu ý trong 6 con vật "kỳ lạ nhất hành tinh" được nêu danh, có cá thòi lòi, một loại cá khá quan thuộc ở Việt Nam. 

Cá nướng lá sen - Món ăn tuyệt phẩm của người Cà Mau

Theo các tư liệu, cá thòi lòi sinh sống chủ yếu dưới tán rừng ngập mặn và vùng bãi bồi mũi Cà Mau. Sở dĩ, cá thòi lòi được lọt vào danh sách các loài động vật "kỳ lạ nhất hành tinh” là nhờ có các đặc điểm có một không hai của mình. Ngay từ hình dáng, cá thòi lòi nhìn "khá xấu" so với các loài cá thông thường khác, bởi đôi mắt lồi ra như ai gắn 2 hòn bi trên đỉnh đầu. Cái tên gọi “thòi lòi” có lẽ cũng bắt nguồn từ chính đôi mắt lồi ra quá cỡ của nó.

Đặc điểm kỳ lạ nhất khiến cá thòi lòi không giống bất cứ loài cá nào là ở chỗ nó sinh sống được ở vùng nước mặn, nước lợ (nhưng môi trường sống phù hợp nhất của chúng là môi trường nước mặn). Cá thòi lòi trú ẩn dưới hang sâu ngập nước, bơi lội dưới sông, di chuyển trên bùn, chạy nhảy và kiếm mồi trên cạn. Cá thòi lòi thở bằng phổi và mang. Cơ thể của chúng có thể trữ nước trong mang để hô hấp khi lên cạn, trao đổi khí qua da như ếch. Nó có 2 vây trước làm nhiệm vụ của một “đôi tay”.

Chính những cấu tạo đặc biệt của cơ thể mà cá thòi lòi còn có một khả năng leo trèo trên cây và từ cành này có thể nhảy sang cành khác một cách rất điêu luyện. Do đó, cá thòi lòi còn có một tên dân gian khác là “cá leo cây”. Thông thường cá thường nằm vất vưỡng để “dạo chơi” trên những rễ cây, nhưng khi có tiếng động là nó tỏm xuống sông bơi, lặn hoặc nhảy lăng tăng trên mặt nước.

Cá sau khi bắt về được rửa sạch

Nếu các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu loài cá này như một hình mẫu đặc biệt về tiến hóa, thì nhiều người lại mê nó vì thịt cá rất đặc biệt, làm được nhiều món ngon. Tại TP.HCM, cá này có khá nhiều ở Cần Giờ, du khách có thể dùng cần câu để câu cá, rồi đưa cho các đầu bếp chế biến thành món ăn. Cá ở đây khá lớn, thịt ngon.

Các món được làm từ cá thòi lòi rất phong phóng như cá thòi lòi lột da kho tiêu, hấp cách thuỷ, cuốn bánh tráng rau sống, canh chua cá thòi lòi… nhưng ngon và được ưa thích nhất thì không món nào có thể vượt mặt được cá thòi lòi nướng muối ớt.

Ở Cà Mau, để bắt cá thòi lòi, người dân thường thụt hang (đào hang) hay cắm câu vào ban ngày, soi đèn vào ban đêm. Cá thòi lòi khi bị soi đèn vào mắt sẽ bất động nên rất dễ bắt. Nhưng phổ biến nhất và hiệu quả nhất là dùng sà vi (được làm bằng lá dừa nước, hình dáng như một chiếc lọp) đặc vào miệng hang. Sau một thời gian lẩn trốn, cá thòi lòi bò ra ngoài và sẽ vào ngay chiếc sà vi ấy. Cứ thế, người ta mở sà vi ra rồi bắt cá đem về. Cá thòi lòi thông thường cá có trọng lượng 100 gam đến 200 gam/con.

Cá thòi lòi được người dân chia ra làm nhiều loại, con nhỏ thì gọi là cá bống sao, loại cá lớn hơn, như ở Bạc Liêu gọi là cá bống thùng, còn ở Lý Nhơn, Cần Giờ gọi là cá bống nhảy. Thường chỉ có người địa phương mới dễ dàng phân biệt được các loại cá, nhờ vào vây, màu, da... của cá. 

Thịt cá mang hàm lượng dinh dưỡng rất cao, vì thực phẩm của nó cũng chính là tôm, cua, còng... 

Cá được đánh vẩy sạch sẽ, chà chanh cho bớt mùi tanh, ướp gia vị và để lên nướng trên lửa than hồng.

Du khách đi du lịch Cần Giờ thường ăn món cá nướng 

Ở Cà Mau, người dân còn chế biến nhiều món hấp dẫn từ khô cá thòi lòi – Một đặc sản khoái khẩu hiện nay.

Món cá nướng lá sen thơm ngon đến khó tả