Dân ca Hà Nội từ xưa có câu lưu truyền “Làng Gạ có gốc cây đề, có sông tắm mát có nghề nấu xôi”.

Làng Gạ là tên xưa của dân thôn Kẻ Gạ đặt, nay là Phú Gia nằm bên bờ sông Hồng, nay thuộc phường Phú Thượng, quận Tây Hồ, Hà Nội. Xế chiều, những người dân làng nghề lại tất bật rửa lá, ngâm đỗ, ngâm sen, các bà các mẹ tỉ tê dặn nhau làm cho nhanh cho khéo, hoàng hôn bắt đầu kéo xuống mái đình, đám trẻ con chơi dưới gốc đa bắt đầu tản về.

Sáng sớm hôm sau, trời vẫn còn nhá nhem, cả làng bị đánh thức bởi hương nếp thơm xao xuyến với mùi hành phi tự làm. Mùi hương ấy như gói trọn tinh hoa đất trời, của lúa chín, của nếp cái hoa vàng, của bàn tay người làm.

Xôi Phú Thượng còn là nét đẹp thanh lịch của người con Hà Thành. Hạt xôi dẻo thơm là vậy, bởi mỗi người dân làm nghề luôn tâm niệm rằng “nhà ăn như nào thì làm đúng như thế” - sạch sẽ, khéo léo, kì công trong từng công đoạn.

Tiếng thơm đồn xa, người Phú Thượng không chỉ thổi xôi ngon mà còn xởi lởi, niềm nở. Khi thêm chút ruốc, khi nhón thêm vài viên lạc, ít sợi dừa, người bán xôi thoăn thoắt tay chân không ngừng nghỉ, mỗi gói chỉ chưa đến một phút.

Cô Nguyệt - một người dân làm nghề bán xôi Phú Thượng, chia sẻ: “Tôi bán xôi ở đây được 15 năm. Tôi làm nhiều loại lắm nhưng bán được nhất là xôi xéo và xôi lạc, vì nó dân dã, dễ ăn”.

Cô Nguyệt cho biết, trung bình mỗi ngày cô bán được 3 thúng xôi to. Hàng xôi đông nhất từ 6-8h sáng. Vì bán xôi ngon, dẻo, sạch sẽ nên quán có nhiều khách quen, thường xuyên quay lại.

Dù là nắm xôi bốc vội đi làm như một món quà sáng “chắc dạ” hay theo những chuyến bay gửi đến bạn bè quốc tế như một niềm tự hào về tinh hoa ẩm thực Việt, xôi Phú Thượng đều gây ấn tượng bởi hương vị dân dã, hoài niệm của quê nhà.

Món xôi hay ở chỗ, từ người già, trẻ em ai cũng thích, ngày nào ăn cũng được và không hề khó kiếm. Qua thời gian, xôi Phú Thượng được biến tấu thành nhiều loại, không chỉ có những món truyền thống như xôi xéo, xôi dừa mà còn hàng loạt các món khác như xôi ngũ sắc, xôi đậu xanh, xôi hạt sen, xôi đậu phộng, xôi lá dứa...

Song, dù được thiên biến vạn hóa thành nhiều loại khác nhau, xôi Phú Thượng vẫn giữ lại hương vị ngọt lành tự nhiên, không phải ngọt gắt từ đường, cũng chẳng phải sặc sỡ từ phẩm màu mà thanh đạm, vừa vặn khiến người ta phải thương nhớ.

Từ năm 2019, xôi Phú Thượng vinh dự được cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu. Nghề làm xôi Phú Thượng cũng được đưa vào di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia ngày 16.02.2024, để từ đó phát huy những giá trị truyền thống, trao truyền đến thế hệ sau.

Từng hạt chắc mẩy được gói ghém kĩ lưỡng trong lá sen lại thơm lên gấp mấy phần, vị xôi Phú Thượng lại càng thêm trọn vẹn. Thúng xôi tuy đơn giản nhưng là tri thức, kinh nghiệm dân gian cha truyền con nối của người dân làm nghề, là niềm tự hào và bản sắc dân tộc.