Ý nghĩa tên gọi: Yang Po Inư Nagar hay Yang Pô Ana Gar (Inư, Ana trong tiếng Chăm, Eđê, Jarai có nghĩa là giống Cái) (tên đầy đủ là Po Inư Nagar, hay còn gọi là Po ANagar). Ponagar trong tiếng Chăm có nghĩa là Mẹ xứ sở.

Được xây dựng từ khoảng thế kỷ thứ 8 – 13, Tháp Bà đến nay như một công trình vượt thời gian và giữ nguyên vẻ đẹp hùng vĩ. Mang trong mình truyền thuyết về nữ thần Thiên Y Ana - vị tiên đã dạy những người con nơi này biết cày cấy may dệt - Tháp Bà đóng một vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng tâm linh ở Nha Trang và là một trong những địa điểm du lịch Nha Trang cực thu hút du khách.

Vị trí: Tháp Bà tọa lạc tại một ngọn đồi cách thành phố Nha Trang 2km về phía Bắc. Khoảng cách không quá xa càng khiến nơi đây trở thành một trong những điểm đến hấp dẫn cho mỗi du khách khi ghé thăm Nha Trang, đặc biệt là với những tín đồ của du lịch tâm linh.

Tháp Bà mang dáng dấp của một ngôi đền, đậm dấu ấn kiến trúc vương quốc Chăm cổ xưa. Toàn bộ quần thể gồm 3 tầng, mang nét đặc trưng của những đền đài từ hơn chục thế kỉ trước. Tầng tháp cổng đến nay đã không còn, chỉ có dấu tích còn sót lại là những cột trụ và những bậc thang bằng đá dẫn lên tầng 2 : Mandapa. Mandapa tiếng Chăm có nghĩa là nhà tĩnh tâm, là nơi khách hành hương nghỉ chân và chuẩn bị lễ vật để dâng lên nữ thần.

Bước lên tầng cao nhất, ngọn tháp sừng sững 23 mét sẽ hiện ra trước mắt bạn, tráng lệ, hùng vĩ. Tháp xây bằng gạch, khít mạch, không dùng bất kỳ một thứ chất kết dính nào hết. Lòng tháp rỗng tới đỉnh, cửa tháp quay về hướng Đông. Mặt ngoài thân tháp có nhiều gờ, trụ, đỉnh các trụ thường đặt gạch trang trí hoa văn hình vòm tháp. Ngoài ra, thân tháp còn có nhiều tượng và phù điêu bằng đất nung, trong đó có hình các tiên nữ, các loài thú như nai, ngỗng vàng, sư tử và đặc biệt hơn cả là tượng thần Ponagar, thần Tenexa.

Tượng trưng cho sắc đẹp, nghệ thuật và sự sáng tạo, thần Ponaga được kính cẩn thờ tại tháp chính, hay còn gọi là Tháp Bà. Tháp Bà được xây bốn tầng, mỗi tầng đều có cửa, tượng thần và hình thú bằng đá. Tháp chính (còn gọi là dinh Bà, thờ nữ thần Ponagar, tiếng Chăm tức là Mẹ xứ sở), tháp giữa (dinh Ông), tháp đông (dinh Cố), tháp Tây Bắc (dinh Cô, dinh Cậu).

Ở đây, nổi bật nhất là Tháp Bà Ponagar với bốn tầng, tượng trưng cho sắc đẹp, nghệ thuật và sự sáng tạo, bên trong có tượng nữ thần cao 2,6 mét, tạc bằng đá hoa cương màu đen, ngồi trên bệ đá uy nghiêm hình đài sen, lưng tựa phiến đá lớn hình lá bồ đề. Đây là một kiệt tác về điêu khắc Chăm Pa, là sự kết hợp hài hoà giữa kỹ thuật tượng tròn và chạm nổi. Các tháp khác thờ thần Shiva, thần Sanhaka và thần Ganeca.

Bên trong tháp là tượng nữ thần cao 2,6m tạc bằng đá hoa cương màu đen ngồi trên bệ đá uy nghiêm hình đài sen, lưng tựa vào phiến đá lớn hình lá đề. Có thể nói, tháp như một kiệt tác về điêu khắc và chạm trổ, là đỉnh cao của vương quốc Chăm cổ xưa trù phú.

Về phía nam khoảng 20 mét là một ngôi tháp khác nhỏ và ít trang trí điêu khắc hơn, cao chừng 12 mét là tháp thờ thần Shiva – một trong ba vị thần tối cao của Ấn Độ giáo. Kế đến là một tháp còn nhỏ hơn, bên trong tháp chỉ có một thạch trụ, và đây là tháp thờ thần Ganesa, thân người đầu voi, con của thần Shiva. Cả ba tòa tháp đều mang nét kiến trúc đặc trưng của người Chăm cổ, thu hút khách du lịch từ khắp nơi kéo về chiêm ngưỡng và thưởng ngoạn.

Du lịch Tháp Bà Ponagar vui nhất là vào ngày lễ vía Bà hàng năm (từ 20 – 23/3 âm lịch). Lúc này, khu di tích Tháp Bà Ponagar sẽ đón hàng trăm ngàn du khách tới hành lễ, dâng hương lên nữ thần. Lễ hội lớn nhất nhì khu vực Nam Trung bộ và Tây Nguyên này gắn liền với truyền thuyết và tục thờ nữ thần Thiên Y Thánh Mẫu Ana, vậy nên mỗi du khách khi tham gia lễ hội sẽ biết thêm nhiều điều về bà mẹ của đồng bào Việt, Chăm ở các tỉnh miền Trung này. Xen kẽ giữa lễ chính là các hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng dân gian như: trình diễn múa lân, múa bóng, đọc kinh cầu an của nhà sư …

Cũng không thể bỏ qua quang cảnh xung quanh khu di tích. Nằm ở ngọn đồi cao hơn mặt biển 50m, xung quanh là rừng cây non núi hùng vĩ hiểm trở, từ Ponagar du khách có thể thu vào tầm mắt những cảnh đẹp kì vĩ tráng lệ của thiên nhiên, cũng như tìm thấy sự thanh thản, yên bình trong không gian tâm linh tĩnh lặng ngay giữa đất trời này.

Tháp Bà chỉ mở cửa cho du khách vào chiêm ngưỡng, tham quan vào ban ngày. Tuy nhiên, nếu bạn đã từng một lần ngắm nhìn Tháp Bà vào ban đêm, hẳn sẽ ngỡ ngàng trước khung cảnh tuyệt diệu của nơi đây. Giữa một Nha Trang sầm uất hiện đại, Tháp Bà được thắp sáng lung linh, tựa như viên ngọc quý bên bờ sông Cái.

Không chỉ mùa lễ hội, Tháp Bà mở cửa quanh năm cho du khách, phật tử tới tham quan hành hương dâng lễ. Lệ phí thăm thú Tháp Bà chỉ 22.000đ/người, vậy nên nếu ghé Nha Trang, chớ bỏ qua cơ hội chiêm ngưỡng di tích lịch sử tuyệt vời này nhé.