Đền Trần Nam Định là khu di tích thờ 14 vị vua nhà Trần cùng gia quyến và các quan lại có công với đất nước. Nơi đây nổi tiếng với Lễ khai ấn Đền Trần đầu xuân và Hội Đền Trần tháng tám. Hàng năm, Đền Trần Nam Định thu hút đông đảo du khách thập phương về dự lễ khai ấn. Nhằm tri ân công đức các vua Trần và cầu khấn những điều may mắn, tốt đẹp.
Đền Trần Nam Định - Nguồn: Sưu tầm
Lịch sử hình thành Đền Trần Nam Định
Phủ Thiên Trường xưa, nay là Đền Trần là nơi lưu lại dấu ấn của Vương triều nhà Trần. Đây được coi là kinh đô thứ hai của nước Đại Việt sau kinh thành Thăng Long. Vào năm 1258, khi quân Nguyên Mông xâm lược nước ta lần thứ nhất. Vua Trần Thái Tông ra lệnh thực hiện chiến lược “vườn không nhà trống” tại kinh thành Thăng Long. Quân và dân ta rút lui về phủ Thiên Trường nhằm huy động sức mạnh toàn dân.
Về sau, quân ta đã đánh bại quân Nguyên Mông. Vào ngày 14 tháng Giêng năm đó, vua Trần Thái Tông mở tiệc chiêu đãi và phong tước cho những người có công đánh giặc tại phủ Thiên Trường. Kể từ đó, cứ vào ngày này, nghi thức “khai ấn” được tổ chức tại đây. Vào ngày lễ, các vua Trần cho cúng tế tổ tiên trời đất, ban bổng lộc những người có công. Đồng thời mở đầu cho một năm mới của triều nhà Trần.
Đến thế kỷ XV, Phủ Thiên Trường bị phá hủy bởi quân Minh. Sau này, tại nền phủ lúc trước, chính quyền và nhân dân đã xây dựng Khu di tích Đền Trần Nam Định. Tại đây, người dân địa phương vẫn duy trì nghi thức khai ấn để tưởng nhớ các vua Trần đã có công bảo vệ đất nước.
Đền Trần cổ kính, trường tồn cùng năm tháng - Nguồn: Sưu tầm
Kiến trúc Đền Trần Nam Định
Khu di tích Đền Trần Nam Định bao gồm 3 công trình chính, đó là: đền Thiên Trường, đền Cố Trạch và đền Trùng Hoa. Cả ba ngôi đền có kiểu dáng và quy mô gần giống nhau. Phía trước đền có cổng ngũ môn. Qua cổng là một hồ nước trong veo hình chữ nhật. Phía sau hồ chính là đền Thiên Trường.
Đền Thiên Trường
Đền Thiên Trường còn được gọi là Đền Thượng, có vị trí trung tâm ở khu di tích Đền Trần. Được xây trên nền nhà thờ gia tộc họ Trần, sau là Thái Miếu và cung Trùng Quang. Đây là nơi các thái thượng hoàng nhà Trần sinh hoạt và làm việc.
Đền Thiên Trường bao gồm 9 tòa và 31 gian. Bước vào đền, bạn sẽ thấy tiền đường, trung đường, chính tẩm, thiêu hương, 2 dãy tả hữu vu, 2 dãy tả hữu ống muống, 2 dãy giải vũ Đông Tây. Hầu như khung đền đều dùng gỗ lim, mái đền lợp ngói, nền được lát gạch.
Đền Thiên Trường - Nguồn: Sưu tầm
Tiền đường đền bao gồm 5 gian với chiều dài 13m. Trong tiền đường có 12 cột cái cùng 12 cột quân, đặt trên bệ bằng đá xưa kia là chân cột cung Trùng Quang. Những bệ đá này được chạm khắc hình cánh sen đầy tinh xảo. Bên trong tiền đường là ban thờ và bài vị của các quan phù tá nhà Trần. Tại trung đường, bạn có thể thấy 14 bài vị của các vị hoàng đế nhà Trần. Trước cửa có ba cỗ ngai nhằm bái vọng các vị hoàng đế. Chính tẩm chia thành 3 gian. Gian giữa thờ tự 4 vị thủy tổ họ Trần và các phu nhân chính thất. Hai gian trái, phải thờ hoàng phi. Tòa kinh đàn (thiêu hương) thờ các công thần nhà Trần, quan văn, quan võ có ban thờ riêng.
Đền Cố Trạch
Còn được gọi là Đền Hạ, Đền Cố Trạch nằm ở phía Đông của khu di tích Đền Trần. Văn bia ghi lại, vào năm 21 đời vua Tự Đức (1868), người dân đào được một mảnh bia vỡ ở phía Đông. Trên đó có ghi dòng chữ “Hưng Đạo thân vương cố trạch”. Do đó, vào năm 1895, đền được xây dựng xong và đặt tên là Cố Trạch Từ. Cái tên này mang ý nghĩa là đền nhà cũ, được dùng làm nơi thờ tự Trần Hưng Đạo, gia đình và gia tướng.
Đền Cố Trạch nơi thờ Trần Hưng Đạo và gia đình ông - Nguồn: Sưu tầm
Ở tiền đường đền Cố Trạch đặt bài vị 3 gia tướng thân tín của Trần Hưng Đạo là Phạm Ngộ, Nguyễn Chế Nghĩa và Phạm Ngũ Lão. Ở trung đường đặt bài vị và tượng của Trần Hưng Đạo cùng với 4 người con trai, Phạm Ngũ Lão và các tả hữu tướng quân. Tại chính tẩm thờ cha mẹ, Trần Hưng Đạo và vợ là công chúa Thiên Thành, con trai và con dâu, con gái và con rể.
Đền Trùng Hoa
Đền Trùng Hoa nằm ở bên trái Đền Thiên Trường, tức mặt Tây của khu di tích Đền Trần Nam Định. Được xây dựng từ năm 2000, đặt trên nền cung Trùng Hoa. Thời xưa, đây là nơi các hoàng đế nhà Trần về tham vấn các vị thái thượng hoàng. Trong đền Trùng Hoa có 14 pho tượng bằng đồng mô phỏng 14 vị hoàng đế nhà Trần. Những pho tượng này được đặt tại tòa trung đường và tòa chính tẩm. Tòa thiêu hương đặt ngai và bài vị thờ các quan tướng. Trong đó gian tả vu thờ các quan văn còn gian hữu vu thì thờ các quan võ.
Đền Trùng Hoa - Nguồn: Sưu tầm
Lễ hội Đền Trần Nam Định
Hàng năm, tại khu di tích Đền Trần Nam Định sẽ diễn ra 2 lễ hội lớn. Một là Lễ khai ấn Đền Trần đầu xuân, hai là Hội Đền Trần tháng tám. Hai lễ hội này thu hút đông đảo người dân địa phương cùng du khách thập phương về dự. Thông qua lễ hội, nhân dân đổ về Nam Định nhằm bày tỏ lòng biết ơn đối với công đức của 14 vị vua nhà Trần.
Người người nô nức về tham dự lễ hội khai ấn Đền Trần - Nguồn: Sưu tầm
Lễ khai ấn Đền Trần diễn ra vào ngày 14 – 15 tháng Giêng hàng năm. Tối ngày 14, nhân dân bắt đầu nghi thức rước hòm ấn từ nội cung đền Cố Trạch sang đền Thiên Trường. Đến đúng giờ Tý, lễ khai ấn diễn ra. Sau đó, nhân dân địa phương và khách thập phương vào đền để cúng tế, xin lá ấn để cầu mong một năm mới thành đạt và phát tài.
Hội Đền Trần tháng tám diễn ra từ ngày 15 đến ngày 20 tháng 8 âm lịch. Phần lễ bắt đầu với các nghi thức rước từ đình, đền xung quanh về dâng hương ở đền Thiên Trường. Phần hội sẽ vô cùng náo nhiệt với các hoạt động văn hóa dân gian vô cùng hấp dẫn. Trong đó, phải kể đến bài diễn võ 5 thế hệ, đấu vật, múa lân, chơi cờ thẻ, đi cầu kiều, hát văn, múa Bài Bông…
Đến đền Trần Nam Định, bạn không chỉ cầu phúc cho năm mới mà còn tưởng nhớ công đức của các vị vua nhà Trần. Chốn linh thiêng này ẩn chứa cả một quá khứ vàng son của dân tộc.
